Калі ў ліпені ў Кіеве адключылі гарачую ваду й павялічылі аплату за камунальныя паслугі, яны аголеныя купаліся ў фантане ў цэнтры сталіцы. Калі ў Кіеў завітала Дзяржсакратар ЗША Хілары Клінтан, то яны паказалі свае бюсты, каб зьвярнуць увагу на адсутнасьць жанчын ва ўкраінскім урадзе й сэксізм мясцовай міліцыі. Падчас прэзыдэнцкіх выбараў яны зладзілі топлес-пратэст супраць згортваньня дэмакратыі. І зрабілі яны гэта не абы дзе, а на ўчастку, дзе галасаваў Віктар Януковіч. Некалькі разоў у месяц яны распранаюцца ў цэнтры ўкраінскай сталіцы, каб зьвярнуць увагу на праблемы, якія хвалююць украінцаў. Дзяўчаты з жаночага руху Femen - хто яны?
Ганна, як усё пачыналася й навошта вы робіце тое, што робіце?
Г. Гуцал: Рух Femen узьнік у сытуацыі, калі ва Ўкраіне яшчэ ўвогуле не існавала жаночых рухаў для маладых дзяўчат. Ма пабачылі, што ў жанчын ёсьць шмат праблем. Яны абсалютна не задзейнічаны ў грамадзкае й палітычнае жыцьцё. Femen – гэта дэманстрацыя таго, што маладая ўкраінка мае права на пратэст, што маладая ўкраінка павінна займаць актыўную сацыяльную пазыцыю, павінна цікавіцца палітыкай. Мы хочам, каб украінкі расьлі актыўнымі, каб яны рэагавалі на тыя падзеі, якія адбываюцца ў краіне. Каб яны дапамагалі сабе й іншым дзяўчатам, каб украінка пратэставала, каб украінка ішла наперад.
А як нарадзілася ідэя стварыць такі рух?
Г. Гуцал: Усё пачалося з таго, што падчас пэўнай сустрэчы зь сяброўкамі я сказала: дзяўчаты, давайце што-небудзь зробім. У нас шмат праблем, якія неабходна вырашаць, але паасобку гэта вельмі складана. Ідэя была стварыць штосьці нестандартнае. Спачатку мы гэта слаба бачылі. Але за два гады працы ўдалося стварыць тое, што сёньня называецца Femen. Сёньня ў нас вельмі шмат сябраў і гэта сур’ёзны калектыў.
То бок, Femen - гэта клясычная фэмінісцкая аганізацыя?
Г. Гуцал: Наўрад ці. Бо калі браць клясычнае вызначэньне фэмінізму, то мы не да канца да яго пасуем. Му хутчэй хочам разьвіваць новы ўкраінскі фэмінізм. Мы хочам адштурхоўвацца ад сёньняшніх рэаліяў і змагацца мэтадамі сучаснага сьвету. Напрыклад, выкарыстоўваць тую ж сэксуальнасьць, з чым клясычны фэмінізм якраз змагаецца. Мы хочам быць адэкватнымі грамадзтву, але й супраціўляцца яго рэпрэсіўным дзеяньням.
Мужчынам, наколькі я разумею, дзьверы да вас зачыненыя?
Г. Гуцал: Не. У нас насамрэч вельмі шмат мужчын. Зразумела, ня так шмат, як дзяўчын, але ёсьць хлопцы, якія нам дапамагаюць. Гэта й журналісты, і фатографы, і акторы й г.д. Але прыдумляюць ідэі, а потым іх ажыцьцяўляюць, жанчыны. Для мужчын нашыя дзьверы не зачыненыя. З задавальненьнем прымем і мужчын.
А як Вы падбіраеце дзяўчат у арганізацыю? На здымках яны ўсе вельмі прыгожыя й сэксуальныя.
Г. Гуцал: У нас няма нейкай адмысловай сыстэмы адбору. Насамрэч гэта звычайныя, сярэднестатыстычныя ўкраінкі. Але калі дзяўчына ў пратэсьце, калі яна палае, калі ў яе гараць вочы, калі яна неабыякавая, то яна вельмі прыгожая, тады яна сапраўды сэксуальная. Пратэстуючая жанчына – гэта сапраўды прыгожа.
Чаму жанчыны ва Ўкраіне застаюцца ўсё яшчэ менш актыўнымі, чым мужчыны?
Г. Гуцал: Вялікае значэньне мае тое, у якой краіне мы жылі. І сёньня Ўкраіна – гэта патрыярхальная краіна. Жанчыны тут неэмансіпаваныя, таму іх каштоўнасьці не накіраваныя на асабістае разьвіцьцё, на кар’еру. У першую чаргу ўкраінская жанчына думае пра тое, як пасьпяхова выйсьці замуж, потым пра сям’ю й г.д. Вельмі часта яны бачаць сваё шчасьце толькі ў багатым мужу, а ў выніку гэта спрыяе разьвіцьцю сэкс-турызму. Нічога дзіўнага, бо і ў школе, і на тэлебачаньні ў нас выхоўваюць нейкі незразумелы дзікі вобраз жанчыны, адным словам – прастытуткі. Але грамадзтва ўсё ж мяняецца. Жанчыны пачынаюць думаць і пра сябе.
Дарэчы, многія фэмінісцкія арганізацыі ў сьвеце якраз змагаюцца за легалізацыю прастытуцыі. Прыхільніцы гэтай плыні фэмінізму лічаць, што жанчына павінна сама вырашаць, што ёй рабіць са сваім целам.
Г. Гуцал: Прастытуцыя – гэта не выбар жанчын “ісьці альбо не”. Гэта вялікая крымінальная сэкс-індустрыя, гэта адносіны паміж кліентам і сутынэрам. Жанчына, якая працуе ў гэтай галіне, абсалютна нічога там не вырашае. Мы лічым, што гэта злачынства супраць жанчын, гэта злачынства супраць чалавецтва, гэта дзікія перажыткі дзікіх часоў. З прастытуцыяй трэба змагацца не легалізацыяй, а зьнішчэньнем самой сыстэмы, а пачынаць трэба з кліентаў.
За некалькі гадоў Вы правялі мноства акцый, а якой зь іх Вы ганарыцеся найбольш?
Г. Гуцал: На першае месца я б аднесла акцыю “Ўкраіна – не бардэль”. Гэта была акцыя супраць сэкс-турызму й прастытуцыі ва Ўкраіне. Паступова з акцыі яна перарасла ў цэлую праграму барацьбы з гэтай зьявай. За трэцім выхадам на вуліцу пра нас загаварылі ўсе. У СМІ пачалася дыскусія наконт прастытуцыі, гэта абмяркоўвалі ўлады. Мы ганарымся тым, што вывелі тэму зь ценю.
Цікавай акцыяй быў прарыў на ўчастак, дзе галасаваў Віктар Фёдаравіч (Януковіч-рэд.). Гэта была акцыя супраць згортаваньня дэмакратыі. Мы прарваліся туды яшчэ да яго прыезду, у ахоўваемы будынак, дзе было мора прэсы. Гэта быў першы гучны топлес-пратэст. Тая акцыя мела сур’ёзнае значэньне, бо цяпер нас лічаць ня толькі жаночым рухам, але й дэмакратычным рухам. Сёньня мы змагаемся ня толькі за правы жанчын, але й за агульнадэмакратычныя правы. У месяц мы праводзім 3-4 акцыі.
То бок, Femen - гэта й антыўрадавая арганізацыя?
Г. Гуцал: На сёньняшні дзень ужо так. Цяпершанія ўлады Ўкраіны робяць усё, каб спыніць дэмакратычныя працэсы ў нашай дзяржаве і ўвесьці аўтарытарызм. Тое, што нас усё часьцей затрымлівае міліцыя й выклікаюць на допыты ў спэцслужбы, сьведчыць аб тым, што дэмакратыі ва Ўкраіне робіцца штораз менш. Нам, натуральна, гэта не падабаецца. Але ведаеце, на маю думку, незалежна ад уладаў, любая грамадзкая арганізацыя павінна быць у апазыцыі. Яна павінна кантраляваць тое, што робяць улады, казаць пра яе недахопы. У гэтым і ёсьць сутнасьць грамадзянскай супольнасьці: рэагаваць і прапаноўваць.
Дарэчы, падчас выбараў ва Ўкраіне, у некаторых СМІ гаварылася пра тое, што Femen зьвязаны з Юліяй Цімашэнка. Ці праўда гэта?
Г. Гуцал: Гэта няпраўда. На жаль, у нас у краіне ёсьць толькі адна папулярная жанчына-палітык. Адпаведна, любыя жаночыя ініцыятывы асацыююцца адразу зь ёй. Але мы не супрацоўнічаем ані зь ёй, ані зь яе партыяй. Спадзяемся, што неўзабаве ўкраінская палітыка будзе асацыявацца й з дзяўчатамі з Femen.
А якімі спэктакулярнымі перамогамі можа пахваліцца ваш рух?
Г. Гуцал: Перш чым перайсьці да пераліку, я б хацела сказаць, што грамадзкія рухі не павінны вырашаць праблем. Яны ня маюць для гэтага ані фінансаваньня, ані дзяржаўнага апарату. Яны павінны ўздымаць праблему, працаваць у сфэры грамадзкай думкі. Мы ня можам вырашыць шмат якія рэчы, бо ў нас няма такой улады, як, напрыклад, у міліцыі, але вынікі ад нашай дзейнасьці ёсьць. Мы ганарымся тым, што наша акцыя прымусіла распрацаваць законапраект пра крыміналізацыю кліента прастытуцыі. Зараз ён разглядаецца камітэтамі Вярхоўнай Рады. Дзякуючы таму, што мы ўзьнялі гэтую тэму, шмат дзяўчат ужо больш не трапляюць у праблему сэкс-турызму. Шмат людзей зьвяртаецца да нас па дапамогу. Было зачынена шмат бардэляў. І сёньня шмат замежнікаў ведаюць, што Ўкраіна – не бардэль, што прастытуцыя тут забароненая. Мы імкнемся зьмяняць імідж Украіны ў сьвеце, хаця насамрэч гэта задача дзяржавы.
Дарэчы, топлес-акцыі - гэта вашая адзіная дзейнасьць, ці Вы таксама робіце штосьці пры выкарыстаньні іншых формаў? Напрыклад, сэмінары, пэтыцыі, лісты...
Г. Гуцал: Калі мы пішам пэтыцыі зь лістамі, то гэтага ніхто не заўважае. Мы штодзённа робім шмат чаго, але ўвага да гэтага нулявая. Асноўны від нашай дзейнасьці – гэта, усё ж, акцыянізм. Ён мае моц, уплыў і значэньне. Канфэрэнцыі й сэмінары мы не праводзім. Хтосьці там робіць нейкія дасьледаваньні, дыскусіі, але гэта ня мае сэнсу. Мы ня хочам проста ляпаць языком. Лепш выйсьці на вуліцу й выказаць свой пратэст, чым сядзець у залі й абмяркоўваць штосьці, што акрамя нас нікому не цікава. Мы аддаем перавагу вулічнаму абмекаваньню.
У Беларусі людзі, якія маюць актыўную грамадзянскую пазыцыю, вельмі часта за свае дзеяеньні трапляюць за краты альбо плоцяць вялізарныя штрафы. Ці адчуваеце вы рэпрэсіі з боку дзяржавы?
Г. Гуцал: Так. Раней міліцыя нас ахоўвала ад хуліганаў, але апошнім часам яны прыходзіць дзеля таго, каб нас затрымаць. Галоўная нагода для затрыманьня – гэта топлес-пратэст. Цяпер яны адмыслова чакаюць, пакуль хтосьці з нас распранецца. Часам даходзіць да кур’ёзаў: ты ідзеш на акцыю, а побач стаіць аўтобус з Беркутамі (украінскі АМАП). Уявіце сабе: 30 беркутаў чакае 30 дзяўчат. Гэта вельмі крыўдна, бо нават за бандытамі так не палююць. Мы ведаем, што ёсьць каманда затрымліваць нас і не дазваляць праводзіць акцыі. Гэта пачалося пасьля таго, як мы трапілі на ўчастак, дзе галасаваў Януковіч. Раней мы неаднаразова рабілі топлес-пратэсты й ніхто нам нават слова не сказаў. Міліцыянты ня думалі нас затрымліваць. Толькі ў гэтым годзе ў нас было ўжо 5 затрыманьняў.
Некалькі гадоў таму, калі ва Ўкраіне адбылася “аранжавая рэвалюцыя”, асабіста я і, думаю, многія беларусы Вам зайздросьцілі. Было адчуваньне вялікіх пераменаў. А якім, паводле Вас, аказаўся вынік? Што ва Ўкраіне зьмянілася?
Г. Гуцал: Пра дрэнныя рэчы можна казаць доўга й шмат, але самае галоўнае, што дала “аранжавая рэвалюцыя” – яна навучыла нас свабодзе й дэмакратыі. Няхай сабе толькі часткова, бо мы яшчэ ня ўмеем ёй да канца карыстацца, а ўлада і пагатоў, але людзі адчулі, што такое свабода слова, свабода волевыяўленьня. Мы да гэтага прызвычаіліся. Чаму мы вось сёньня так актыўна супрацьстаім уладзе? Бо ведаем, што мы маем права на пратэст. Таксама, напрыклад, шмат якія жуналісты прызвычаіліся працаваць у атмасфэры свабоды слова. Сёньня, калі пачынаецца перасьлед, ім вельмі складана, яны таксама пратэстуюць. Мы тады атрымалі тое, што сёньняшняя ўлада хоча ў нас забраць. Бо калі ня будзе каму пратэставаць і пісаць, то можна будзе бесклапотна разьвіваць аўтарытарную сыстэму.
У вашых плянах запісана, што Вы маеце намер стаць самай уплывовай арганізацыяй у Эўропе. Вы плянуеце пашырыць сваю дзейнасьць і на іншыя краіны?
Г. Гуцал: Мы ўжо перайшлі межы, хаця фізычна пераходу не было. У нас вельмі шмат прыхільніц за мяжой. І ў Расеі, і ў Беларусі, дарэчы, у Нямеччыне, Швайцарыі, Швэцыі. Няхай мы пакуль кантактуемся празь інтэрнэт, але мы абмяркоўваем розныя праблемы, робім пляны. Натуральна, нам вельмі хочацца перайсьці межы й разьвіваць жаночы пратэст ва ўсёй Эўропе. Гэта неабавязкова павінен быць пратэст, зьвязаны з жаночымі праблемамі. Мы хочам займацца пытаньнямі, якія хвалююць грамадзтва ўвогуле.
Нясьціплае пытаньне: Вы працуеце за ўласныя сродкі ці Вас фінансуюць замежныя жаночыя арганізацыі?
Г. Гуцал: У нас розная сыстэма фінансаваньня. Мы імкнемся самі зьбіраць грошы, хто колькі можа. У сувязі з тым, што мы хочам быць незалежнымі ад палітычных структур, у нас існуе Назіральная рада. У яе склад уваходзяць людзі, якія нас падтрымліваюць. Яны вылучаюць невялікія фінансавыя сродкі, але разам з тым ня ўмешваюцца ў нашую дзейнасьць. Гэта, напрыклад, Джэд Сандэн, уладальнік буйной мэдыйнай групы KP Media, які жыве ў Кіеве. Хільмут Гаер, ён жа ды-джэй Hell зь Нямеччыны. Ён жыве ў Мюнхэне, але часта прыязджае й прымае ўдзел у нашых акцыях. Бэат Шоўпэр, немка, якая жыве ў Кіеве. Гэта маладыя прадпрымальнікі з Кіева й Адэсы. Здараецца, што студэнты з Эўропы высылаюць нам нават па 10-20 даляраў.
Падзяліцеся, калі ласка, рэцэптам пасьпяховага руху?
Г. Гуцал: Трэба верыць у тое, што ты робіш. Калі ты будуеш штосьці новае, то гэта заўсёды складана. Вельмі часта даводзіцца сустракацца з незразуменьнем грамадзтва. Але калі ты маеш шмат веры й сілы і разумееш, што робіш слушную справу, цябе нішто ня спыніць. Трэба верыць і працаваць.
Гутарыў Дзьмітры Гурневіч
Здымкі: femen.livejournal.com